Өзеннің сипаттамалары
Қаратал өзені Жетісу (Жоңғар) Алатауының солтүстік-батыс беткейлерінен бастау алады, онда қара, Чижа және Текелі өзендерінің түйісуінен пайда болады. Таулардан шыққаннан кейін, Қаратал алқабында ол тағы бір көпсалалы саланы – Көксу өзенін алады. Әрі қарай өзен Балқаштың оңтүстігіндегі құмды массивтерді кесіп өтіп, Балқаш көліне құярға дейін 40 км қашықтықта қамыс өскен атырауды құрайды. Өзен арнасы бастауынан сағасына дейін біртіндеп 10-20-дан 50-100 м-ге дейін кеңейеді. таулардағы ағынның жылдамдығы шамамен 2 м / с құрайды, жазықта ол екі есе азаяды.
Өзен ұзындығы 372 км-ді құрайды. Үштөбе қаласындағы өзеннің орташа көп жылдық ағыны 68, 4м3 / с құрайды, барынша 120,4м3/с дейін, сирек 280 м3/с дейін. Өзендегі судың минералдануы 0,2 г / л-ден аспайды және су тасқыны төмендегеннен кейін тек төменгі ағысында 0,7 г/л-ге дейін артады. Су құрамы бойынша: кальций гидрокарбонаты, кейде ортаңғы және төменгі ағысында сульфат-гидрокарбонатты натрий-кальций.
Сарапшының пікірі
Қазақстан гидрогеологтар қауымдастығының сарапшы-гидрологы Эскандер Тұрсынов Қаратал өзенінің арнасын түзегеннен кейін арналарды пайдалану тартымды екенін атап өтті, өйткені салыстырмалы түрде аз шығындармен басқа іс-шаралардың орындалуын күтпей-ақ балық аулауды ұйымдастыруға болады.
"Арнаны түзеткеннен кейін, арнаның басында және соңында оларға кіріктірілген жалпақ қақпалары бар шағын жер линтельдері салынады. Клапандардың мөлшері мен саны өзен арнасындағы заттай зерттеулерге сәйкес анықталады. Клапандардың өздері қосарланған: біреуі саңырау, екіншісі қатты жақтаудағы металл тордан. Сол қағида бойынша Іле өзенінде балықтың арнаға түсуіне жол бермеу мақсатында магистральдық суару арналарының бас құрылыстарының шлюздері салынды", - дейді сарапшы.
Ол саңырау қақпа клапандары арнаны сумен толтыруды және ондағы қажетті гидрологиялық режимді сақтауды реттейтінін түсіндіреді, ал торлы қақпа арнаны өсірілетін жас балықтарға қолайсыз түрлерінен оқшаулауға қызмет етеді.
"Арнаның өзінде балықтың тез өсуіне жағдай жасалады. Жас балықтар тауарлық түрге жеткеннен кейін, жоғарғы қақпа мықтап жабылады, ал төменгі қақпа арқылы су ескі есіктен түседі. Төменгі қақпа клапанының жанында жасанды түрде жасалған жағдайда, тек балықты алып, өңдеу цехына жеткізу керек.
Қаратал өзенінде кеме қатынасы қалпына келтірілген жағдайда, тасымалдаудың идеалды әдісі арнайы кемелерді (өздігінен жүретін баржаларды) қолдана отырып, балықты тірі жеткізуге болады, мұнда балық өзен суымен толтырылған кеменің трюмінде, су алмасуды қамтамасыз ететін механизмі бар баржада болады. Бұл жағдайда тауарлық балық өнімдері тұтынушыларға теміржол көлігін пайдалана отырып жеткізілуі үшін Үштөбе маңында балық өңдеу зауытын тікелей ұйымдастыру орынды. Бұл балық өнімдерін өндіру мен сатудың түпкілікті шығындарын арзандатады", - дейді сарапшы.
Оның пікірінше, балама нұсқа-өзеннің жанында орналасқан елді мекендерде балықты арнадан тауарлық өнімге өңдеу үшін шағын өңдеу цехтарын ұйымдастыру керек .
"Балық өсіру жобасы іске асырылған жағдайда Қаратал өзенінде жаңа жұмыс орындарының едәуір саны пайда болады. Бұл жергілікті халықтың өмір сүру сапасын жақсартады және республиканың азық - түлік қауіпсіздігі бағдарламасын ішінара шешуге мүмкіндік береді", - деп қорытындылады Эскандер Тұрсынов.
