Су тасқыны кезінде Қазақстанда теміржол төсемі бүтін күйінде қалды. Теміржолшылар су тасқынына қарсы іс-шаралар жүргізді, жол маңындағы су өткізу құрылыстары мен кюветтер тазартылды. Яғни, су кәдімгі жылдағыдай теміржол төсегінен өтті. "Гидрогеологтар қауымдастығының" баспасөз қызметіне бас ғылыми қызметкер, география ғылымдарының кандидаты Эскандер Тұрсынов осындай пікір білдірді.
"2017 жылдан 2023 жылға дейін мен теміржол және автомобиль жолдарын жобалайтын ұйымда жұмыс істедім. Инженер гидролог бола отырып, теміржол және автомобиль жолдарын салу кезінде су өткізгіш құрылыстардың диаметрін анықтау үшін мүмкін болатын ең жоғары су тасқынын есептедім. Бұл ретте көпір салушы инженерлермен судың максималды шығынын анықтаудың қолданылатын әдістемесі туралы жиі дауласуға тура келді", - дейді Эскандер Тұрсынов.
Оның айтуынша, ол көктемгі қардың еруіне негізделген ескі әдіспен есептеген. Сонымен бірге ол келесі метеорологиялық элементтердің сәйкес келуін ескере отырып, судың максималды шығынын алды.
«Әрі қарай мен белгілі бір су өткізгіш құрылым үшін су жинау алаңына негізделген көктемгі су тасқынының максималды су шығынын есептеу кезінде түсіндірме жазбалардан үзінді келтіремін: «Генетикалық тұрғыдан көктемгі су тасқынының максималды ағыны төрт негізгі метеорологиялық фактор сәйкес келген кезде пайда болуы мүмкін. Біріншіден, күзде су жинау кезінде топырақтың айтарлықтай ылғалдануы қажет, сондықтан теріс температура орнатылғаннан кейін мұз қабығы пайда болады, ол қар еріген кезде судың инфильтрацияға жоғалуына жол бермейді. Екіншіден, өте жоғары су тасқынының пайда болуы үшін қардағы судың максималды қоры қажет. Үшіншіден, қар жамылғысының еруі қарқынды болуы керек, бұл достық Көктем деп аталады. Төртіншіден, қардың еру кезеңі сұйық жауын - шашынмен сәйкес келуі керек, ол да осы аудан үшін байқалатындардың ең көбі болуы тиіс", - дейді Эскандер Абаев.
Анықтама үшін максималды ағын арнайы қамтамасыз ету қисығын құру арқылы анықталады, содан кейін 1% қамтамасыз ету – 100 жылда бір рет, 0,3% қамтамасыз ету – 300 жылда бір рет (теміржолды жобалау кезінде қолданылады) және сәйкесіншеқамтамасыз ету маңызды емес объектілер үшін 5 және 10%.
"Биылғы жылы жер бетінде мұз қабығының пайда болуы және қардың тез еруі бойынша тек екі метеорологиялық фактор бойынша сәйкестік байқалды. Жер бетіне жауған жаңбыр апатты болған жоқ және қар жамылғысы әдеттегіден жоғары болды, бірақ ол да апатты болған жоқ. Яғни, су тасқыны әдеттегіден жоғары болды, бірақ мүмкін болатын ең жоғары мәндерге жете алмады. Тиісінше, келесі жылдың су тасқынына қазір дайындалу керек.
Қазіргі уақытта су жиналатын жердің бетіне түсетін жаңбырдың қарқындылығы бойынша максималды ағынды анықтау әдісі жиі қолданылады, бұл таулы аймақ үшін қолданылады, бірақ оны жазық аймақ үшін пайдалану қолайсыз. Кеңестік гидрологтарда өзендердің жылдық ағынының 90 пайызына дейін қардың еруі есебінен көктемгі су тасқыны болған кезде қазақстандық өзен түрі бөлек бөлінді", - дейді Эскандер Абаев.
Ол әдетте су тасқыны жақын маңдағы су объектісі жағалаудан шығып, жағалауда орналасқан елді мекендерді су басқан кезде пайда болатынын атап көрсетеді. БАҚ-та су даладан келгені туралы хабарланды.
"Болжамды себептерді қарастырыңыз бұл қалай болды. Егер сіз рельефі бар кез-келген ғарыштық суретке қарасаңыз, онда сіз әсіресе таулы бөлігінде өзеннің құрылымын анық көре аласыз. Беткейлерден су 1-ші ретті ағынға жиналып, негізгі өзеннің арнасына құйғанша екінші ретті ағындарға құятын және т.б.
Яғни, өзен ағашқа ұқсайды, ал ағаштың бас жағындағы шекарасы басқа өзен бассейнімен суайрық бойымен тартылған су жинау шекарасы болып табылады. Жазық бөлігінде су алабының шекарасы төмен биіктіктерге байланысты әлсіз көрсетілген. Енді елестетіп көрейік, бұл кішігірім су ағындарының, негізінен құрғақ шұңқырлардың, әдеттегі уақытта, автомобиль жолы бар, ол негізінен бөгет болып табылады. Бұл бөгет суды бөгемеуі үшін онда су өткізгіш құрылыстар салынады (жобаға байланысты әр түрлі диаметрлі құбырлар), олар арқылы су негізгі су ағынына одан әрі ағып кетеді. Егер құбыр бітеліп қалса немесе оның диаметрі кішкентай болса, онда су жолдың алдында жиналып, іргелес су қоймасына ағып кетеді, онда оның суы келіп, жол бойымен осы жол жеткізілген елді мекенге қарай жылжиды. Осылайша су даладан келеді", - дейді Эскандер Абаев
