Көлдерді халықты ауыз сумен қамтамасыз ету үшін қалай пайдалануға болады? Неліктен бұл мәселеде Пәкістан тәжірибесін ескеру қажет? Бұл туралы Гидрогеологтар қауымдастығына берген сұхбатында гидролог, география ғылымдарының кандидаты Ескендір Тұрсынов айтты.
Қазақстанның көлдері
Қазақстандағы шағын көлдердің көпшілігі еліміздің Орталық, Батыс және Солтүстік аймақтарында орналасқан. Олар дала және шөлейт болып келеді. Олардың саны тұрақты емес. Мысалы, жаңбырлы жылдары олардың саны көбейетіні сияқты, құрғақ жылдарда көлдер азаяды, деп атап өтті Ескендір Тұрсынов.
"Бұл көлдер көктемгі кезеңде жер бедерінің төмендеуін еріген сумен толтыру арқылы пайда болатын сирек ерекшелік. Мұнда көктемгі су тасқыны кезінде ағынның 80-90 пайызы пайда болатын өзендермен бірдей. Бұл көлдердің бассейндері көктемде максималды мәндерге дейін толтырылады.
Әрі қарай, судың булануына байланысты олар кішірейеді, мұндай көлдердің ауданы азаяды. Олардың кейбіреулері құрғап, бетінде тұзды батпақтар қалдырады", - дейді сарапшы.
Содан кейін, сәйкесінше, кіші көлдердің тұз режимі де өзгереді. Көктемде максималды толтыру кезеңінде тұщы су, оның сипаттамалары ауыз суға жақын. Содан кейін булану кезінде көлдегі судың минералдануы артады және белгілі бір кезеңнен бастап жарамсыз болады, дейді сарапшы.
Пәкістан тәжірибесі
Ескендір Тұрсыновтың айтуынша, Пәкістанның халықты ауыз сумен қамтамасыз ету үшін көлдерді пайдалану тәжірибесін Қазақстанда қолдануға болады.
«2005 жылы мен Пәкістанда жер асты және жаңбыр суын пайдалану жөніндегі халықаралық конгрессте болдым. Пәкістанда қыс жылы, бірақ жаңбырлы маусым да бар.
Семинарда бізге шөлді аймақтарда жаңбыр суын қалай пайдаланатынын көрсетті. Төмен рельефті аймақта су қоймасы қазылған. Әдетте, ол жаңбыр суы жиналатын бетонмен немесе сазмен өңделеді. Содан кейін бұл су сүзгі жүйесіне үш бетонды су сақтайтын қойма түрінде беріледі, онда ол қиыршық тас, ірі түйіршікті және ұсақ түйіршікті құм арқылы дәйекті түрде өтеді. Осыдан кейін су мал ішетін науаға ағады. Сүзілген судың бір бөлігі ультракүлгін сәулелерді қолдану арқылы залалсыздандыру орын алатын шағын контейнердің өлшемін арнайы қондырғыға береді. Осылайша, шөлейт аймақтарда малды суару, халықты ауыз сумен қамтамасыз ету мәселесі шешілген. Қазір әртүрлі қуаттағы, әртүрлі бағадағы қондырғылардың кең ауқымы бар, олардың көмегімен суды ауыз су стандарттарына, соның ішінде Қазақстан нарығына дейін жеткізуге болады», - дейді сарапшы.
Пәкістан халқының саны 232 миллионға жуық, яғни Қазақстаннан 10 есе көп, ал аумағы төрт есеге жуық аз. Пәкістанның шөлді аймақтары өте тығыз қоныстанған, бірақ оларда жауын-шашыннан басқа су көздері жоқ, дейді сарапшы.
«Қазақстанда шөлейт аймақтардағы тұрғындардың саны дәл халыққа ауыз судың да, мал суаратын жерлердің де жетіспеушілігімен шектеледі. Пәкістанның тәжірибесін пайдалана отырып, қыста көл бассейндерін тереңдету шараларын жүргізуге болады. Аумағы бірнеше гектар шағын көлде бұл процедура шағын ферма үшін өте қолайлы. Содан кейін көктемде еріген су жаңадан қазылған көл бассейнін толтырады, ал көлдің беті әлдеқайда аз болады және сәйкесінше жазда су азырақ буланады. Жазда құрғаған көл толып қалады. Мал басының көбеюі және ауыз суға қол жетімділігі бұл шығындарды қысқа мерзімде өтеп, шөлді аймақтарда өмір сүруді айтарлықтай ыңғайлы етеді, бұл осы аймақтардағы жергілікті тұрғындардың көбеюіне әкеледі», - дейді Ескендір Тұрсынов.
Ол өзендерді құрғатуды ұмытпау керектігін қосады. Олардағы шағын су қоймаларының жүйесі көктемде еріген судың жиналуына мүмкіндік береді, ал құрғап жатқан өзеннің арнасы жазда жасанды су қоймаларының тізбегі болады.
Фото:Pixabay
